Kijken met je ogen dicht. Zo zie je soms meer. Echt waar, met een goede artonautopdracht erbij dan toch. De volgende artonautexpeditie bracht me naar de expo Marlene Dumas – Double Takes in Zeno X Antwerpen.

Sluit je ogen. Wat heb je echt gezien?

Bij het binnenkomen van de zaal wordt m’n aandacht direct getrokken naar een groot doek met zwarte vlekken. Ik vat post voor het werk en sluit m’n ogen. Wat had ik nu werkelijk gezien? Een zwarte vlek in het midden, twee aan de zijkanten. De middelste vlek leek Medusahaar. 

Ogen terug open, dit keer voor 5 seconden lang. En terug sluiten om even te overpeinzen. In de vlek van het Medusahaar zit duidelijk een gezicht. Somber. Verbeten. Dreigend. Of komt de dreiging van de zwarte vlekken ernaast?

Terug een blik op het schilderij, dit keer 10 seconden. In een mijmering met gesloten ogen herinner ik dit keer vooral de huid. Het zuur van de verfverdunner is in de verf, in de huid van de figuur gebeten. Ik haal het tactiele van het verweerde, oude vel terug voor mijn geest.

Dit keer blijf ik kijken. In mijn hoofd heeft het nabeeld zich gevormd tot een oude vrouw met zwarte demonen als slangen rond haar hoofd en met een aangevreten, ingeteerde huid. Maar als ik blijf staren zie ik ook de vlekken van pastelkleurige lichtheid rondom de figuur. Er straalt een rust uit het beeld. Of is het berusting?

Blijft het beeld ook op je netvlies gebrand als je kijkt op een scherm?

De volgende dag videobel ik met enkele studenten van de klas kunstexploratie. Ik bombardeer hen tot artonauten en we doen samen dezelfde oefening, weliswaar met een afbeelding in plaats van het echte werk en op een schermpje.

Na de eerste flitsblik op de afbeelding, blijven hun gedachten vooral hangen bij de benen en de zwangere buik of de bevallingsscène. Na wat langer turen, haakt de ene artonaut aan op de zwarte vlekken die haar herinneren aan de ruïnes van de  WTC-torens die ze een tiental jaar geleden zag. Het nabeeld bij een andere artonaut zijn de lichaamscontouren en de grote zwarte vlek, die eerst als een bol wol leek en dan langzaam ontwaarde tot haar en slangen. En zit daar één gezicht of toch meerdere? Als het beeld dan blijft staan dan merken de artonauten de contouren van de arm die zacht de huid en de buik lijken te strelen. Het tactiele en de texturen van de huid – of is het stof – drijven naar de oppervlakte. Het gezicht merken veel kijkers op het computerscherm pas veel later op. Zo breien we langzaamaan betekenissen aan elkaar en speuren we verder over details.

Doseren en vertragen

We tastten het beeld af door te kijken met onze ogen dicht. Het beeld ontvouwt zich langzaam voor onze ogen. Zo komen onze associaties ook maar geleidelijk binnen. Er zit wat vertraging op de gruwelijkheid en de wanhoop van de oude vrouw doseert zich mondjesmaat.

Achteraf lezen we in de brochure dat Marlene Dumas geïnspireerd werd door een personage uit het oeuvre van Baudelaire, het werk heet Le Désespoir de la Veille. De wanhoop van de oude vrouw. Die hadden we inderdaad allemaal gezien én gevoeld door te kijken met onze ogen dicht. 

Je kan het werk van Marlene Dumas zelf nog ontdekken tot 10 oktober in Zeno X. Reis met je blik op oneindig en sluit af en toe je ogen om beelden te doseren.